3. DOELSTELLINGEN VAN EEN DIGITALE STAD

3.1 Democratische processen: een evenwichtige elektronische samenleving

3.1.1 Bestuurlijke vernieuwing
Een digitale stad functioneert als platform waar (lokale) overheden in contact kunnen treden met burgers en omgekeerd. Overheidsdiensten kunnen een digitale stad gebruiken om informatie aan te bieden. Elektronische adressen worden gepubliceerd, zodat burgers contact kunnen opnemen met ambtenaren of bestuurders. Een digitale stad creëert platforms waarin discussies kunnen worden gevoerd over lokale of (inter)nationale vraagstukken.

Als het gaat om het gebruik van informatie- en communicatietechnologie ter versterking van de (lokale) democratie, wordt al snel gewezen op direct-democratische mogelijkheden als burgerraadplegingen of elektronische referenda. Bij de opening van het Loket Parlement in De Digitale Stad wees Herman Tjeenk Willink, voorzitter van de Eerste Kamer, er reeds op dat bij dergelijke raadplegingen het gevaar ontstaat dat slechts de 'waan van de dag' wordt gevolgd. De raadpleging wordt te veel geconcentreerd op één beslissingsmoment, terwijl een besluitvor- mingsproces veelal bestaat uit een keten van beslissingen waarbij meerdere actoren zijn betrokken. Een elektronische raadpleging zou daarmee een schijn van democratie op kunnen houden, terwijl van werkelijke invloed weinig sprake is. De vraag is dus in hoeverre een digitale stad tevens kan bij- dragen aan de facilitering van langlopende procesmatige be- slissingen. De combinatie van informatie, communicatie en discussie zou een dergelijk proces mogelijk moeten maken.

In de discussiegroepen in De Digitale Stad is vele malen de vraag gesteld of De Digitale Stad wel zo geschikt is voor het onderhouden van de relatie tussen burger en bestuur, omdat lokale bestuurders zelden of nooit in de stad worden gesignaleerd, en de aan hen geadresseerde e-mail slecht wordt beantwoord. Toch ziet een groot aantal bewoners wel potentie in een dergelijk gebruik van De Digitale Stad, zo blijkt uit de e-mail enquête.

'De Digitale Stad is voor mij een handig middel om gemeentelijke verordeningen snel op te halen.'

'Een medium om informatie te verkrijgen over Amsterdam. Vooral net voor de verkiezingen heb ik de programma's van een aantal partijen met elkaar vergeleken. Een en ander leidde er bijna toe dat ik mijn keuze voor de verkiezingen van de centrale stad veranderde.'

'Daarnaast is De Digitale Stad een medium waarbij gewone burgers/geïnteresseerden betrokken kunnen raken bij verschillende discussies over wat actueel is in de stad en omgeving.'

'Stapje op weg naar een meer directe democratie, idealiter. Biedt de mogelijkheid een (weliswaar nu nog aan slechts een betrekkelijk beperkte groep van computer + modem- bezitters in Amsterdam) stem te laten horen over actuele politieke items aan lokale bestuurders.'

'In principe zie ik De Digitale Stad als een middel om inspraak te krijgen en te organiseren ten aanzien van overheidsbeleid en -beslissingen.'

Echter in dezelfde enquête laat een aantal respondenten een kritisch geluid horen wanneer het gaat om de mogelijkheden De Digitale Stad te gebruiken als democratisch platform:

'In de Digitale Stad leren we over de mogelijkheden en vooral de onmogelijkheden van zo'n medium.'

'Ik heb sterke twijfels over de kracht van het medium op dit moment als instrument om de kloof bestuur-burger te verkleinen.'

3.1.2 Versterking van sociale structuren
Een digitale stad kan dienen ter versterking van de sociale structuur in de stad of regio. Op deze wijze functioneert een digitale stad als gemeenschapsnetwerk ter ondersteuning van de lokale gemeenschap. In sociologische beschouwingen over de individualisering van de samenleving wordt gewezen op het feit dat het gevoel van burgers nog onderdeel te zijn van een 'gemeenschap' afneemt. Een gemeenschapsnetwerk kan een dergelijke functie voor de lokale gemeenschap hernieuwd vormgeven.
Belangrijk is in dit geval dat het netwerk een geografische vestiging heeft en dat maatschappelijke groeperingen in het netwerk aanwezig zijn. Dit betekent echter niet dat een digitale stad de eigen gemeenschap niet kan overstijgen. Via het nationale of internationale netwerk kunnen namelijk vanuit de lokale gemeenschap contacten worden gelegd met de wereldgemeenschap.

Een belangrijk aspect van het gemeenschapsnetwerk is de mogelijkheid tot communicatie. In een gemeenschapsnetwerk ontstaat een hechte virtuele gemeenschap. Ook vanuit het verenigingsleven kan een aansluiting met het netwerk worden gemaakt. Zij gebruiken het netwerk om informatie uit te wisselen, maar ook om vergaderingen te houden, en discussies te voeren met leden en belangstellenden.

In de e-mail enquête verwijst een klein deel van de inwoners van De Digitale Stad naar het hier besproken, speci- fieke gemeenschaps-karakter:

'De Digitale Stad is een voorbeeld van een poging te komen tot een platform van communicatie tussen mensen die afgespiegeld wordt aan de eigen leefomgeving.'

'De Digitale Stad geeft mij de mogelijkheid om aan lokale maatschappelijke discussies deel te nemen op een vernieuwende manier. Het is een veelzijdiger medium dan de telefoon (meerdere (onbekende) contacten, bellen als je tijd hebt, postbus/antwoordapparaat die/dat geduldig is, etc.); het is sneller en eenvoudiger dan een brief schrijven (postzegel-enveloppe-PTT-en meer van dat gedoe); het is verrassender dan een discussie in de sportkantine (deelnemers uit alle (wind)richtingen).'

'de mogelijkheid om via De Digitale Stad informatie over Amsterdam te krijgen en de mogelijkheid om via De Digitale Stad meningen uit te wisselen heeft voor mij het gevoel van verbondenheid met de stad Amsterdam vergroot'

3.1.3 Een platform voor maatschappelijke en culturele organisaties
Om te voorkomen dat iedere informatie-aanbieder een eigen infrastructuur moet aanleggen, is een digitale stad een laagdrempelig medium. Maatschappelijke organisaties, culturele instellingen en semi-overheidsinstellingen kunnen op eenvoudige wijze participeren en ervaringen opdoen. Hierbij is het van belang dat er technische en redactionele ondersteuning aan informatie-aanbieders geboden wordt. Een digitale stad kan met een eenvoudige menustructuur burgers een wegwijzer bieden bij de zoektocht naar relevante informatie.

In de persoonlijke e-mail enquête werd vaak verwezen naar het gebruik van De Digitale Stad als platform voor informatie-aanbieders:

'De Digitale Stad is een aangename methode om gericht informatie over bepaalde Amsterdamse onderwerpen te zoeken.'

'Belangrijk is dat ik veel soorten informatie kan opvragen (de Groene Amsterdammer, bibliotheek, gemeentenota's, etc.).'

'De Digitale Stad is voor mij een middel om te zoeken in bibliotheken, en om echt Amsterdamse zaken als de Uit-agenda te raadplegen.'

3.2 Kennisprocessen: ontwikkeling en overdracht

3.2.1 Leren omgaan met computers en computernet- werken
Een Digitale Stad biedt een grotere groep mensen een introductie in het omgaan met computers en computernetwerken. In de aankomende informatiemaatschappij zal het van steeds groter belang worden vaardigheden te ontwikkelen in het omgaan met computers en data-communicatie. Slechts een select deel van de bevolking heeft momenteel de beschikking over de middelen die het omgaan met computers en computernetwerken mogelijk maken. In beschouwingen over de gevolgen van een toekomstige digitale snelweg wordt dan ook al snel gesproken van een dreigende tweedeling tussen de 'information-haves' en de 'information-have-nots'. Om een dergelijke tweedeling te voorkomen zal educatie en computer-alfabetisering een belangrijke rol gaan spelen. Een digitale stad is een concreet project dat mensen laat zien waartoe de nieuwe informatie- en communicatie-media in staat zijn.
Op scholen kan daar actief gebruik van worden gemaakt. Een voorbeeld van een educatieve toepassing is het Canadese 'Schoolnet'. Schoolnet is een bestaand netwerk dat middelbare scholen met elkaar verbindt en waarin scholieren spelenderwijs kennis maken met de mogelijkheden van elektronische datacommunicatie. Dit netwerk ging pas echt leven nadat het op de Canadese Free-Nets werd aangesloten. Dertig procent van de kinderen die deelnemen aan het Schoolnet legt momenteel contact met het netwerk via de Free-Nets.

Door op beperkte schaal de mogelijkheden van Internet aan te bieden vormt een digitale stad voor een grote groep mensen een introductie op de toekomstige informatiemaatschappij. Daartoe is het belangrijk dat de ontwikkelingen op het Internet of de digitale snelweg op de voet worden gevolgd en dat de nieuwste mogelijkheden steeds aan de gebruikers worden aangeboden.

Dat velen De Digitale Stad beschouwen als een (eerste) kennismaking met computers en computernetwerken blijkt ook uit de antwoorden van de bewoners van de Digitale Stad:

'De Digitale Stad is voor mij een zeer gewaardeerde kennismaking met de wondere wereld van computernet- werken.'

'De Digitale Stad is voor mij een laagdrempelige manier om spelenderwijs te leren hoe om te gaan met bulletin-board-achtige diensten, met e-mail en andere vormen van informatie-overdracht en communicatie via de compu- ter.'

'Ik vind De Digitale Stad vooral een goed initiatief om mensen eens iets anders te laten doen met hun computer dan tekstverwerken, boekhouden en spelletjes spelen. Hopelijk helpt het veel mensen van hun computerfobie af wanneer ze de computer op een redelijk mensvriendelijke manier kunnen gebruiken als communicatiemiddel.'

3.3 Economische processen: het creëren van een markt

Op verschillende wijzen kan een digitale stad bijdragen aan economische versterking van een regio. Globalisering en automatisering zetten werkgelegenheid, en daarmee de sociale samenhang in de samenleving, onder druk. De Nederlandse samenleving zal in toenemende mate moeten zoeken naar nieuwe mogelijkheden, nieuwe kansen en nieuwe diensten. De elektronische snelweg biedt dergelijke nieuwe mogelijkheden. Landen die nu een vooraanstaande positie innemen bij de ontwikkeling van de elektronische snelweg, met een goed geschoolde bevolking die zich vertrouwd weet met netwerken, hebben een belangrijk concurrentievoordeel. Het investeren in kennisversterkende structuren zal terzijnertijd rendement opleveren.

Een van de belangrijkste problemen bij de ontwikkeling van de elektronische snelweg is de 'kip of ei'-vraag met betrekking tot het tot stand komen van een nieuwe markt. Zolang er geen diensten zijn komt er geen consumentenmarkt tot stand en zolang er geen consumentenmarkt is op de elektronische snelweg, is het riskant om nieuwe diensten aan te gaan bieden.

In samenwerking met Kamers van Koophandel en brancheorganisaties kan een digitale stad een laagdrempelige dienst creëren waar ondernemers van midden- en kleinbedrijf met de mogelijkheden van dit nieuwe medium kunnen kennismaken en nieuwe markten kunnen verkennen. In het Cleve- land Free-Net vinden we bijvoorbeeld een 'Business and Indus- trial Park' waar nieuws over bedrijven en informatie van de Kamer van Koophandel is opgenomen en waar de lokale reisbureaus, belastingadviseurs, kledingwinkels en boekhandels via een 'Gouden Gids-constructie' hun diensten aanbieden. Ook in de Amsterdamse Digitale Stad is een begin gemaakt met het aanbieden van etalageruimte voor commerciële doeleinden. Boekhandel Scheltema Holkema Vermeulen is bijvoorbeeld de eerste boekhandel die zich in de commerciële sector van De Digitale Stad heeft gemeld. Ontwikkelingen rondom de grafische interface maken het voor bedrijven steeds aan- trekkelijker hun diensten via elektronische media aan te bieden.

Projecten rondom telewerken, 'herendiensten', toerismebevordering en andere voor het bedrijfsleven zinnige toepassingen van informatie-technologie, moeten ook in een digitale stad een plek krijgen.

Een aantal respondenten in de e-mail enquête geeft aan in een dergelijk gebruik toekomst te zien:

'Ik gebruik De Digitale Stad op mijn werk om Teletekst op te roepen met beurskoersen. Ik ben namelijk een actief belegger en aangezien orders alleen overdag geplaatst kunnen worden is dit een zeer handig hulpmiddel.'

'Ik zou wel meer diensten zoals elektronisch bestellen bij bedrijven willen zien, als ook Videotext (met NS-Reisplanner, PTT TeleGids etc.) en/of Teletekst.'