NRC Handelsblad

10 december 2002


Opinie


Politici begrijpen potentie internet nog steeds niet


Het integreren van internet in het politieke stelsel als een 'Derde
Kamer' waar de discussie tussen burgers plaatsvindt, is een eenvoudige
stap om de kloof tussen burgers en politiek te dichten, vindt Reinder
Rustema .

In de massamaatschappij van de twintigste eeuw, met massabewegingen en
massamedia, waren politieke partijen praktische instrumenten om de
belangen van de massa's te kanaliseren. Politieke partijen waren
noodzakelijk omdat er geen middelen bestonden om grote aantallen burgers
deel te laten nemen aan het nationale politieke debat. Kranten en
pamfletten brachten de massa's op de hoogte en de massa's stemden zoals
massa's dat doen: massaal.

De maatschappij is intussen veranderd en er zijn geen massa's meer om te
emanciperen, hoogstens individuen. Individuen die geobsedeerd zijn met
de profilering van hun uniciteit. Iedereen wil verschillend van elkaar
zijn, wil niets met onbekenden te maken hebben en stelt zijn eigen
particuliere belangen boven die van anderen. De schaarste is nu eerder
te vinden op het relationele vlak (aandacht en 'respect') dan op het
materiele. De daaruit voortvloeiende conflicterende belangen worden nu
voornamelijk op straat uitgevochten in plaats van in het parlement.

Nu er geen strijdpunten meer zijn waarmee massa's gewonnen kunnen
worden, zijn politieke partijen per definitie niet in staat hun
tegenstrijdige belangen te representeren. Massa's zijn nu juist te
vinden op wereldniveau, in de vorm van immigratiestromen richting het
welvarende westen. Om daar slagvaardig mee om te kunnen gaan zijn de
politieke partijen achterhaalde middelen. In plaats van de grote
diversiteit aan genuanceerde oplossingen die 150 verschillende
individuen in een Kamerdebat kunnen inbrengen, worden de standpunten nu
per partij bepaald op een manier om een massa aan te spreken. En dan
hebben we het over partijen waarvan er maar een handvol zijn en een
massa die niet meer bestaat. Zo kan geen inhoudelijke discussie worden
gevoerd.

Er is een betere weg. Dankzij internet is het wel mogelijk om grote
aantallen individuen met elkaar in debat te laten gaan. Het gaat dan
niet om stemmen op politieke partijen via internet, het gaat om
inhoudelijke bijdrages, meedenken en meepraten. De debatten op internet
laten snel en duidelijk zien wat burgers als problemen ervaren.

Zeker drie jaar voor de LPF ten tonele kwam, was het LPF-gedachtegoed al
uitstekend vertegenwoordigd op internet in de nieuwsgroep nl.politiek.
De massamedia en de politieke partijen daarentegen reageerden echter
geschokt toen dit naar buiten kwam. Dat terugkeren naar de oude situatie
onmogelijk is, is nog onvoldoende doorgedrongen bij de politieke
partijen.

De hausse rondom Pim Fortuyn maakte een belangrijke tekortkoming bij de
politieke partijen en reguliere media duidelijk. Leiders zijn
belangrijker dan ooit. Thema's brengen geen massa's meer in beweging.
Alleen individuen met een aansprekend verhaal kunnen dat nog doen.

Zolang de televisie het belangrijkste medium is om individuen te
informeren zal daar weinig in veranderen. Politieke partijen doen
vrolijk mee aan de persoonlijkheidscultus en denken dat het van
levensbelang voor de partij is om de juiste personen met uitgekiende
marketingcampagnes aan te prijzen. Puur om de inhoud kan het niet gaan,
daar leent het medium zich niet voor. Om processen en ontwikkelingen 'in
beeld' te brengen, is het woord en niet het beeld noodzakelijk. Bij
voorkeur het geschreven woord, omdat dit ook de tijd laat voor reflectie
bij de lezer.

De mogelijkheden van internet worden in dit verband volledig genegeerd.
Illustratief is een wereldberoemd internetexperiment waar politici niet
van hebben geleerd. In 1994 werd in de aanloop naar de Amsterdamse
gemeenteverkiezingen De Digitale Stad opgericht. Het doel was de kloof
tussen politiek en burger te verkleinen door elke burger met een
computer met modem toegang te geven tot een virtuele stad. Daar kon men
onderling discussieren, informatie raadplegen en zelfs e-mail versturen.
Burgers vonden het geweldig met elkaar te communiceren, en het vinden
van informatie was ook handig. Politici grepen deze kans om in contact
te treden met burgers niet aan. Ze waren trots op het initiatief, en het
was mooi om burgers te informeren langs deze weg. Verder niet.

Ook nu hebben politici de potentie van internet nog steeds niet
begrepen. Ze zijn trots op hun eigen homepage en zijn onder de indruk
van de e-mail (of hatemail) die ze ontvangen, maar ze zoeken de burgers
niet zelf op. Op geen enkel webforum, in geen enkele nieuwsgroep stellen
politici vragen aan burgers. Politici denken dat communiceren met
burgers betekent dat je ze dingen moet vertellen of 'verkopen' via de
massamedia. Luisteren doen ze alleen naar elkaar, naar lobbyisten, naar
ambtenaren en naar de partijtop.

Dan is het niet verwonderlijk dat de burger zich buitenspel gezet voelt
als kijker naar de politieke soapserie. In zo'n positie kan je alleen
maar hopen dat een uitgesproken personage voor wat leven in de brouwerij
kan zorgen.

Laat politici niet langer hun tijd verspillen met de strijd om de
aandacht van de camera. Ze zijn hard nodig als leiders met visies voor
de lange termijn. Het is aan de televisie om dat te vertalen in heldere
taal. Het is de taak van de publieke omroep de burgers geinformeerd en
betrokken te houden in plaats van het produceren van dagelijkse
afleveringen van de politieke soap.

De inhoudelijk geinteresseerden weten de details wel te achterhalen via
internet en de geschreven pers. Dat te weinig mensen inhoudelijk
geinteresseerd zouden zijn, is een illusie. Iedere burger is in bepaalde
onderwerpen geinteresseerd wanneer zijn of haar professionele bestaan of
directe levensomstandigheden afhangen van politieke beslissingen. Voor
elk onderwerp is wel een bijbehorende discussie op internet te vinden of
op te richten.

Natuurlijk is het wel een probleem dat discussies op internet vaak
discussies tussen gelijkgestemden zijn. Politieke discussies vertonen
alle kenmerken van klassieke 'borrelpraat'. Het komen tot besluiten
online is zelfs zo goed als onmogelijk. Zodra de uitkomst van een online
discussie een daadwerkelijk gevolg krijgt, in het extreemste geval in de
vorm van een online voorbereid wetsvoorstel, dan verandert de
borrelpraat in een bruisende discussie van betrokkenen in een
samenzwering. De uiteindelijke besluitvorming heeft plaats op de plek
die daar voor is opgericht, de Tweede Kamer. Deelname aan een discussie
is louter op inhoudelijke gronden gebaseerd en het overstappen naar een
andere 'gelijkgestemden' is goed mogelijk zonder gezichtsverlies.

Het is aan de volksvertegenwoordiger om te kiezen uit al deze discussies
en opties, het is aan hem of haar om leiderschap te tonen. Het internet
zou een Tweede Kamer' moeten opleveren zonder coalitievorming tussen
partijen en zonder 'partijdiscipline', maar met 150 individuen die
'zonder last of ruggespraak' constructief denken en onderhandelen over
de inrichting van dit land met de lange termijn voor ogen. De mannen en
vrouwen die goed functioneren in deze omstandigheden, vertrouwen wekken
met coherente langetermijnvisies kunnen rekenen op de meeste stemmen.

De politicus die deelneemt aan het debat op internet, dat zo als een
'Derde Kamer' kan functioneren, hoeft geen rekening te houden met een of
andere onduidelijke compromistekst die een partij voor desintegreren
moet behoeden. Ieder heeft zijn eigen verkiezingsprogramma op een
website staan en onderhoudt deze zelf.

Op derdekamer.net komt dan een kieslijst met onafhankelijke kandidaten
die zeven dagen per week in contact staan met hun achterban. Dat hoeft
niet eng te zijn, zeker niet voor een volksvertegenwoordiger die
vertrouwen in het volk heeft.


R. Rustema is docent internetgeschiedenis en cultuur.

10 december 2002